හැන්ටා වයිරසය ආසාදනය වීමෙන් චීනයේ පුද්ගලයෙකු මරුමුවට පත්වීමේ පුවතත් සමඟ ලෝකය නව වයිරසයක් ගැන නැවතත් අතිශය තැති ගැන්මකට ලක් වුණා. මේ ගැන අප බිය විය යුතුද? අපට මෙය බලපාන්නේ කෙසේද? මෙය අළුත් වයිරසයක්ද?
මොකද්ද මේ හන්ටා වෛරසය?
හැන්ටාවිරස් ප්‍රථම වරට බිහිවුනේ 1950 දශකයේ කොරියාවේ ඇමරිකානු-කොරියානු යුද්ධයේදී (හන්ටාන් ගඟ)ය. ඉතින් මෙය අළුත් වයිරසයක් නෙවෙයි. මෙය මීයන්ගෙන් බෝවන වයිරසයක් වන අතර මීයන්ගේ තරල ශරීරගත වීමෙන් ආසාදනය වන්නක්. මේ වයිරසයේ මානව-මානව සම්ප්‍රේෂණය දුර්ලභ බව ස්වීඩන් විද්‍යාඥ වෛද්‍ය සුමියා ෂෙයික් ට්වීට් පණිවුඩයකින් ප්‍රකාෂ කළාය.
Hantavirus Pulmonary Syndrome (HPS) යනු හන්ටාවයිරස් ආසාදනය හේතුවෙන් ඇති වන දරුණු, ඇතැම්විට මාරාන්තික විය හැකි ශ්වසන රෝගයකි.
හැන්ටාවයිරස් සහිත මීයන් සමඟ සම්බන්ධ වන ඕනෑම කෙනෙකුට හැන්ටාවයිරස් වලට නිරාවරණය වීමේ මූලික අවදානමක් තිබෙනවා. සෞඛ්‍ය සම්පන්න පුද්ගලයින් පවා වෛරසයට නිරාවරණය වුවහොත් HPS ආසාදනය වීමේ අවදානමකට ලක් වනවා.
මේ දක්වා, එක්සත් ජනපදය තුළ වෛරසය එක් පුද්ගලයෙකුගෙන් තවත් පුද්ගලයෙකුට සම්ප්‍රේෂණය වූ HPS රෝගීන් වාර්තා වී නැහැ. ඇත්ත වශයෙන්ම, සෞඛ්‍ය සේවකයන් පිළිබඳ අධ්‍යයනයක දී, රෝගීන්ට හෝ හැන්ටාවයිරස් ආශ්‍රිත නිදර්ශකවලට නිරාවරණය වුණු කම්කරුවන්ගෙන් කිසිවෙකුට මෙය ආසාදනය වූ බවට හෝ රෝගාබාධ පිළිබඳ සාක්ෂි පෙන්වූයේ නැහැ.
චිලියේ සහ ආර්ජන්ටිනාවේ, ඇන්ඩීස් වෛරසය නම් වූ හැන්ටාවිරස් වර්ගයකින් රෝගාතුර වූ පුද්ගලයෙකුගේ සමීප සම්බන්ධතා අතර පුද්ගලයාට පුද්ගලයාට සම්ප්‍රේෂණය වීමේ දුර්ලභ අවස්ථා ඇති වී තිබේ.
හැන්ටාවයිරස් ආසාදනය ඇති වන ආකාරය
හැන්ටාවිරස් හමු වන ස්ථාන
මිනිස් හැන්ටාවයිරස් ආසාදන අවස්ථා වරින් වර සිදු වේ. සාමාන්‍යයෙන් වනාන්තර, කෙත්වතු සහ ගොවිපලවල් වැනි වෛරසය සහිත මීයන් සඳහා සුදුසු වාසස්ථාන ලබා දෙන ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල. මීයන් වාසය කරන නිවස හෝ ගබඩා අවට ප්‍රදේශ (නිදසුනක් වශයෙන්, නිවාස, ගබඩාවන්, මඩු ආදිය) මිනිසා වෛරසයට නිරාවරණය විය හැකි ස්ථාන වේ. එක්සත් ජනපදයේ සහ කැනඩාවේ, හන්ටාවිරස් ආසාදනයෙන් බහුතරයකට Sin Nombre හැන්ටාවිරස වගකිව යුතුය. සින් නොම්බ්‍රේ වෛරසයේ සත්කාරකයා වන්නේ මුව මීයා/ deer mouse (Peromyscus maniculatus) වන අතර මොවුන් බටහිර හා මධ්‍යම එක්සත් ජනපදය හා කැනඩාව පුරා දක්නට ලැබේ.
තවත් හැන්ටාවයිරස් කිහිපයකට එක්සත් ජනපදයේ හැන්ටාවයිරස් ආසාදන ඇති කිරීමේ හැකියාව ඇත. සුදු පාද සහිත මීයන් විසින් පතුරුවන නිව් යෝර්ක් හැන්ටාවිරස්, ඊසානදිග එක්සත් ජනපදයේ HPS රෝගීන් සමඟ සම්බන්ධ වේ. කපු මීයා (cotton rat) විසින් ප්‍රවාහය කරන බ්ලැක් ක්‍රීක් හැන්ටාවිරස් එක්සත් ජනපදයේ ගිනිකොන දෙසින් හමු වේ. කැනඩාව, ආර්ජන්ටිනාව, බොලිවියාව, බ්‍රසීලය, චිලී, පැනමාව, පැරගුවේ සහ උරුගුවේ ඇතුළු ඇමරිකාවේ වෙනත් තැන්වල HPS තත්ව තහවුරු වී ඇත.
සුරතල් සතුන්ට, මිනිසාට HPS සම්ප්‍රේෂණය කළ හැකිද?
එක්සත් ජනපදයේ මිනිස් රෝග ඇති කරන හැන්ටාවයිරස් සමහර මීයන් විශේෂ හැර වෙනත් කිසිදු වර්ගයක සතුන් විසින් සම්ප්‍රේෂණය කරන බව දැනට පෙනෙන්නට නැත. බල්ලන් සහ බළලුන් හැන්ටාවිරස් රැගෙන යන බව දැනට දැක නොමැත.
මිනිසුන්ට හැන්ටාවයිරස් ආසාදනය වන්නේ කෙසේද?
එක්සත් ජනපදයේ මුව මීයන් (ගිනිකොන දිග ප්‍රාන්තවල කපු මීයන් සහ සහල් මීයන් සහ ඊසානදිග සුදු පාද සහිත මූසිකය) හැන්ටාවයිරස් වල ජලාශ ආශ්‍රිතව ජීවත් වේ. මීයන් විසින් බැහැර කරන මුත්‍රා, අසූචි සහ ලවණ වල වෛරසය වැගිරෙයි. වෛරසය ප්‍රධාන වශයෙන් මිනිසුන්ට සම්ප්‍රේෂණය වන්නේ වෛරසයෙන් දූෂිත වාතය ආශ්වාස කරන විට වේ.
මීයන් බැහැර කළ මුත්‍රා, අසූචි හෝ වෙනත් ලවණ කැදැලි ද්‍රව්‍ය ඇවිස්සෙන විට වෛරසය අඩංගු කුඩා ජල බිඳිති වාතයට මුසු වේ. මෙම ක්‍රියාවලිය “වායු සම්ප්‍රේෂණය” ලෙස හැඳින්වේ.
මීයන්ගෙන් මිනිසුන්ට හැන්ටාවිරස් පැතිරවිය හැකි තවත් ක්‍රම කිහිපයක් තිබේ:
වෛරසය සමඟ මීයන් කෙනෙකුට සපා කෑවහොත් වෛරසය එම පුද්ගලයාට පැතිර යා හැකි නමුත් මෙම ආකාරයේ සම්ප්‍රේෂණය දුර්ලභ වේ.
මීයන්, අසූචි, මුත්‍රා හෝ හෝ ලවණ වලින් දූෂිත වූ යමක් ස්පර්ශ කර ඔවුන්ගේ නාසය හෝ මුඛය ස්පර්ශ කළහොත් මිනිසුන්ට වෛරසය ඇතුළු විය හැකි බව විද්‍යාඥයින් විශ්වාස කරති.
ආසාදිත මීයන්ගෙන් මුත්‍රා, බින්දු හෝ ලවණ මගින් දූෂිත ආහාර අනුභව කළහොත් මිනිසුන් රෝගාතුර විය හැකි බව විද්‍යාඟයින් සැක කරති.
එක්සත් ජනපදයේ හැන්ටාවයිරසය වැළඳුණු පුද්ගලයෙකුගෙන් තවත් පුද්ගලයෙකුට රෝගය සම්ප්‍රේෂණය කළ නොහැක. නිදසුනක් ලෙස, හන්ටා වෛරසය වැළඳුනු රෝගියෙකු සිප ගැනීමෙන් හෝ ස්පර්ෂ කිරීමෙන් හෝ රෝගියෙකුට් උපස්ථාන කිරීමෙන් මෙම රෝගය බෝ වන්නේ නැත.
හැන්ටාවිරසය ආසාදනය වීමේ අවදානම ඇති පුද්ගලයින්
හැන්ටාවිරස ප්‍රවාහය කරන මීයන් සමඟ සම්බන්ධ වන ඕනෑම කෙනෙකුට HPS ආසාදනය විය හැකිය. නිවස තුළ සහ අවට මීයන් බෝවීම හැන්ටාවිරසයට නිරාවරණය වීමේ මූලික අවදානමක් ලෙස පවතී. සෞඛ්‍ය සම්පන්න පුද්ගලයින් පවා වෛරසයට නිරාවරණය වුවහොත් HPS ආසාදනය වීමේ අවදානමක් ඇත.
මීයන්, මුත්‍රා, ලවණ හෝ මළ ද්‍රව්‍ය සමඟ සම්බන්ධ වන ඕනෑම ක්‍රියාකාරකමක් මඟින් රෝගය ආසාදන වීමේ අවදානමක් ඇතිවිය හැකිය. මීයන්ගේ මුත්‍රා, මළපහ හෝ ළවණ වලින් වෛරස් අංශු වාතයට මුසුවූ විට හැන්ටාවිරස් පැතිරෙයි. අතුගා දැමීම හෝ රික්ත කිරීම වැනි දූවිලි මතු කරන ක්‍රියාවන් වළක්වා ගැනීම වැදගත්ය. ඔබ වෛරස් අංශු ආශ්වාස කරන විට ආසාදනය ඇතිවේ.
හැන්ටා වයිරසය ආසාදනය වීමේ අවදානම වැඩි කරන ක්‍රියාකාරකම්
1. කලින් භාවිතා නොකළ ගොඩනැගිලි විවෘත කිරීම සහ පිරිසිදු කිරීම
විශේෂයෙන් ග්‍රාමීය පසුබිම් වලදී කලක් වසා දමා තිබුණු ගරාජ සහ ගබඩා ඇතුළුව, මඩු සහ පිටත ගොඩනැඟිලි විවෘත කිරීම හෝ පිරිසිදු කිරීම හැන්ටාවිරස් ආසාදන සඳහා අවදානමක් ඇති කරයි.
2. ගෘහස්ථ ක්‍රියාකාරකම්
මීයන් විසින් ඔබේ නිවස ඔවුන්ගේ නිජබිමක් බවට පත් කරගෙන ඇත්නම් ඔබේ නිවස තුළ හා අවට පිරිසිදු කිරීම ඔබට රෝග වැළඳීමේ අවදානමක් ඇති කරයි. බොහෝ නිවෙස්වල මීයන් බෝවීම අපේක්ෂා කළ හැකියි. මේ නිසා නිවෙස් පිරිසිඳු කිරීමේදී ආරක්ෂිත ලෙස එය කිරීමට වගබලාගත යුතුයි.
3. රාජකාරී ආශ්‍රිත නිරාවරණය
ඉදිකිරීම්, උපයෝගීතා සහ පළිබෝධ පාලන කම්කරුවන් බිම බඩගාගෙන කරන කර්තවයන් වල මීයන් අධික ස්ථාන, හිස් ගොඩනැගිලිවල වැඩ ආදිය වැඩ කරන විට මෙම වයිරසයට නිරාවරණය විය හැකිය.
හැන්ටා වයිරසය ආසාදනය වීමේ සංඥා සහ රෝග ලක්ෂණ
HPS වැළදුනු රෝගීන් සංඛ්‍යාවෙන් කුඩා ප්‍රමාණයක් වන නිසා වයිරසය ශරීරයේ රෝපණය වන කාලය ගැන නිවැරදි නිගමනයකට ඒම අපහසුව තිබෙනවා. කෙසේ වෙතත්, සීමිත තොරතුරු මත පදනම්ව, ආසාදිත මීයන්ගේ නැවුම් මුත්‍රා, මළ ද්‍රව්‍ය හෝ අසූචි වලට නිරාවරණය වීමෙන් සති 1 ත් 8 ත් අතර කාලයක් තුළ රෝග ලක්ෂණ වර්ධනය විය හැකි බව පෙනේ.
හැන්ටා වයිරසය (hantavirus) මුල් රෝග ලක්ෂණ
මුල් රෝග ලක්ෂණ අතර තෙහෙට්ටුව, උණ සහ මාංශ පේශි කැක්කුම, විශේෂයෙන් විශාල මාංශ පේශි කාණ්ඩ වන කලවා, ඉණ, පිටකොන්ද සහ ඇතැම් විට උරහිස්ද් ඇතුළත් වේ.
මීට අමතරව ඔක්කාරය, වමනය, පාචනය සහ උදර වේදනාව, හිසරදය, කරකැවිල්ල, සීතල සහ උදරයේ ගැටළු ද ඇති විය හැකිය. සියලුම HPS රෝගීන්ගෙන් අඩක් පමණ මෙම රෝග ලක්ෂණ අත්විඳිති.
ප්රමාද වී පෙන්වන රෝග ලක්ෂණ
රෝගයේ ආරම්භක අවධියෙන් දින හතරක් හෝ 10 කට පසුව, HPS හි ප්රමාද වූ රෝග ලක්ෂණ මතු වේ. මේවාට කැස්ස සහ හුස්ම හිරවීම ඇතුළත් වේ. එක් දිවි ගලවා ගත් අයෙකු පවසන පරිදි, “… මගේ පපුව වටා තද පටියක් සහ මගේ මුහුණට කොට්ටයක්” තද කළා සේ දැනුනේ පෙනහළු තරලයෙන් පිරී යන නිසයි.
හැන්ටා වයිරසය (hantavirus) ආසාදනය මාරාන්තිකද?
ඔව්. HPS මාරාන්තික විය හැකිය. එහි මරණ අනුපාතය 38% කි.
HPS රෝග විනිශ්චය සහ ප්‍රතිකාර
දින කිහිපයක් පමණක් ආසාදනය වී ඇති පුද්ගලයෙකු තුළ HPS රෝග විනිශ්චය කිරීම දුෂ්කරය. මන්ද උණ, මාංශ පේශි කැක්කුම සහ තෙහෙට්ටුව වැනි මුල් රෝග ලක්ෂණ ඉන්ෆ්ලුවෙන්සා සමඟ පහසුවෙන් ව්‍යාකූල වන බැවිනි. කෙසේ වෙතත්, පුද්ගලයා උණ සහ තෙහෙට්ටුව අත්විඳින්නේ නම් සහ ග්‍රාමීය මීයන් නිරාවරණය වීමේ ඉතිහාසයක් තිබේ නම්, හුස්ම ගැනීමේ අපහසුතාවත් සමඟ HPS ආසාදිත පුද්ගලයා මෙම රෝග ලක්ෂණ අත්විඳින්නේ නම් ඔවුන් වහාම ඔවුන්ගේ වෛද්‍යවරයා හමුවිය යුතු අතර ඔවුන් මීයන්ට නිරාවරණය වීම ගැන සඳහන් කළ යුතුමය.
මෙම රෝගයේ සංකූලතා තිබේද?
මෑත කාලයේ හැන්ටාවෛරස් රෝගය ආසාදනය වූවන්ගේ පූර්ව නිරීක්ෂණ අනුව ඔවුන් සම්පූර්ණයෙන්ම සුවය ලබයි. මිනිසුන් තුළ නිදන්ගත ආසාදනයක් අනාවරණය වී නැහැ. ඇතැම් රෝගීන් බලාපොරොත්තු වූ ප්‍රකෘතිමත් වීමේ කාලයට වඩා වැඩි කාලයක් රෝග ලක්ෂණ අත්විඳ ඇති නමුත් වෛරසය රෝගියාට කල්පවත්නා බලපෑම් ඇති කරන බවක් පෙන්නුම් කර නැහැ.
හැන්ටා වයිරසය ආසාදනය (HPS) සඳහා ප්‍රතිකාර කිරීම
හන්ටාවයිරස් ආසාදනය සඳහා නිශ්චිත ප්‍රතිකාරයක් හෝ එන්නතක් නොමැත. කෙසේ වෙතත්, ආසාදිත පුද්ගලයින් කල්තියා හඳුනාගෙන දැඩි සත්කාර ඒකකයක වෛද්‍ය ප්‍රතිකාර ලබා ගන්නේ නම්, ඔවුන් වඩාත් හොඳින් සුව කළ හැකි බව අපි දනිමු. දැඩි සත්කාර වලදී, රෝගීන් දැඩි ලෙස ශ්වසන අපහසුතාවයෙන් පෙළෙන කාලය තුළ ඔවුන්ට උපකාර කිරීම සඳහා ඔක්සිජන් ප්‍රතිකාර ලබා දෙනු ලැබේ.
කලින් රෝගියා දැඩි සත්කාර සඳහා ගෙන එන්නේ නම්, වඩා හොඳය. රෝගියෙකු දැඩි පීඩාවකට මුහුණ දෙන්නේ නම්, ප්‍රතිකාරය ඵලදායී වීමට ඇති ඉඩකඩ අඩුය.
එමනිසා, ඔබ මීයන් ගැවසෙන පරිසරයක වෙසෙන්නේ නම්, උණ, ගැඹුරු මාංශ පේශි කැක්කුම සහ දැඩි හුස්ම හිරවීම වැනි රෝග ලක්ෂණ ඇත්නම් වහාම වෛද්‍යවරයා හමුවන්න. ඔබ මීයන් ගැවසෙන ස්ථානයක වාසය කරන බව හෝ රාජකාරී කරන බව ඔබේ වෛද්‍යවරයාට පැවසීමට වග බලා ගන්න. මෙය මීයන් විසින් ප්‍රවාහය කරන යන ඕනෑම රෝගයක් දෙස සමීපව බැලීමට ඔබේ වෛද්‍යවරයාට අනතුරු අඟවයි, උපකාර කරයි.
හැන්ටා වයිරසය (hantavirus) රෝගය ඇතිවීම වැළැක්වීම
තම නිවසේ හෝ සේවා ස්ථානයේ භූමියේ මීයන්ගේ ව්‍යාප්තිය තුරන් කිරීම හෝ අවම කිරීම. ඔබ සිටින තැන මීයන්ට නුසුදුසු තැනක් බවට පත් කළ විට ඔබ උන් සමඟ සම්බන්ධ වීමට ඇති ඉඩකඩ අඩුය. ඔබේ නිවසේ හෝ ගරාජයේ සිදුරු හා හිඩැස් මුද්‍රා කරන්න. මීයන් බෝවීම අඩු කිරීම සඳහා ඔබේ නිවස තුළ සහ අවට උගුල් අටවන්න. මීයන්ට පහසුවෙන් ලබා ගත හැකි ආහාර ඉවත් කරන්න. ආහාර ඉතිරි, කුණු වලින් තොරව ඔබ වෙසෙන ස්ථාන පවිත්‍රව තබාගන්න.
මෑත කාලීන පර්යේෂණ ප්‍රතිඵල වලින් පෙනී යන්නේ HPS රෝගයෙන් පෙළෙන බොහෝ අය මීයන් හා / හෝ නිවසක් හෝ රැකියා ස්ථානයක් වටා නිතර නිතර සම්බන්ධ වීමෙන් පසුව මෙම රෝගය වැළඳී ඇති බවයි. අනෙක් අතට, රෝගාතුර වූ බොහෝ අය වාර්තා කළේ මීයන් හෝ මීයන්ගේ අසූචි හෝ මළද්‍රව්‍ය කිසිසේත් දැක නැති බවයි. එමනිසා, ඔබ ජීවත් වන්නේ වාහක මීයන් ජීවත් වන ප්‍රදේශයක නම්, ඔබේ නිවස, සේවා ස්ථානය හෝ ගබඩාව හැකි තරම් පිරිසිදුව තබා ගැනීමට උත්සාහ කරන්න.
මූලාශ්‍ර: cdc.gov/hantavirus
*theAsianparent Sri Lanka හි පල කරනු ලබන ලිපි ජාත්‍යන්තර ප්‍රකාශන හිමිකම් නීති මගින් ආරක්ෂා කර ඇත. ඔබ මෙම ලිපිය theAsianparent Sri Lanka හි අවසරයකින් තොරව පිටපත් කිරීම හෝ භාවිතා කිරීම කරන්නේ නම් ඔබට එරෙහිව මෙම නීති යටතේ නඩු පැවරිය හැකිය.
